مقاله

12 آگوست 2024 (22 مرداد 1403)

سال ۲۰۲۴ هفتاد و پنجمین سالگرد کنوانسیون­‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ است که فرصتی را برای تأمل درباره نقش اساسی آنها در حمایت از افراد متأثر از مخاصمات مسلحانه بدست می‌­دهد.

نقش حیاتی حقوق بین‌­المللی بشردوستانه

هنگامی که حقوق بین­‌المللی بشردوستانه (IHL) رعایت شود، جان انسان‌­ها نجات یافته و کرامت افراد حفظ می‌­شود. هفتاد و پنجمین سالگرد کنوانسیون‌­های ژنو (سنگ­‌بنای حقوق بین‌­المللی بشردوستانه) این توافق جهانی را که جنگ‌­ها باید محدودیت‌­هایی داشته باشند به ما یادآوری می‌­کند و این که صرف نظر از شرایط، احترام به کرامت انسانی و شفقت باید همیشه هدایتگر اقدامات ما باشند.

با تماشای اخبار، ممکن است به راحتی این تصور را داشته باشید که حقوق بین­‌المللی بشردوستانه دیگر مرتبط نبوده و هرگز مورد احترام قرار نمی‌­گیرد. درست مانند سال 1949، جنگ­‌های امروزی نیز همچنان عواقب وحشتناکی دارند: گرفتن جان اشخاص، جدا شدن خانواده‌­ها و ایجاد درد و رنج وصف­‌ناپذیر. با این حال، حقوق بین‌المللی بشردوستانه با تمرکز بر قربانیان مخاصمات مسلحانه و نیازهای آنها، از برخی از بدترین پیامدهای جنگ پیشگیری می­‌کند و آنها را کاهش می­‌دهد (اگرچه برای بهبود اجرا و رعایت این حقوق باید کارهای بیشتری انجام شود.)

نکات مهمی که باید در مورد کنوانسیون­‌های ژنو بدانید

خاستگاه و هدف

کنوانسیون‌های ژنو که در سال ۱۹۴۹ مصوب شدند و اکنون به طور جهانی به تصویب رسیده­‌اند، بیانگر اذعان جهانی در این خصوص است که قوانینی برای محدود کردن آثار ویرانگر جنگ بر بشریت نیاز است. این کنوانسیون­‌ها هسته اصلی حقوق بین­‌المللی بشردوستانه را تشکیل می‌­دهند که از افرادی که در جنگ نقشی ندارند یا دیگر در آن مشارکت ندارند، حمایت می‌­کند. حقوق بین‌­المللی بشردوستانه همچنین با محدود کردن ابزارها و روش­‌های جنگ برای حفظ انسانیت در مخاصمات مسلحانه، نجات جان انسان­‌ها و کاهش آلام، مدیریت مخاصمات مسلحانه را تنظیم می‌­کند. کنوانسیون ژنو (و به طور کلی حقوق بین‌­المللی بشردوستانه) از حقوق همه افراد آسیب‌دیده از مخاصمات مسلحانه حمایت می‌­کند و تضمین می­‌کند که همگی، حتی دشمن، به عنوان یک انسان دیده شود.

ارزش­‌های مشترک جهانشمول

حقوق بین‌­المللی بشردوستانه بیان رسمی ارزش­‌های انسانی مشترک و عمیق جهانی است. در طول تاریخ، تقریبا همه جنگ­‌ها دست کم قوانینی داشته‌­اند که بر نحوه انجام جنگ و نحوه محافظت از افراد در معرض خطر (مانند بازداشت‌­شدگان، کودکان یا مجروحان و بیماران) نظارت کند. حقوق بین­‌المللی بشردوستانه هم سنت­‌ها، تمدن­‌ها و فرهنگ‌­های حقوقی را تکمیل و تقویت می­‌کند و میراث مشترک نوع بشر است. قدرت توافق جهان بر سر این قوانین برای محدود کردن هزینه‌­های انسانی جنگ را نباید دست کم گرفت. در واقع، جهان ابزار قوی‌تری در اختیار ندارد که در زمان جنگ از آن برای محافظت از قربانیان مخاصمات مسلحانه استفاده کند.

پس از 75 سال، این قوانین همچون همیشه مرتبط هستند

در جهان متفرق، این یک واقعیت قدرتمند باقی می‌­ماند که هر کشوری تصمیم گرفته است که محدود کردن هزینه­‌های انسانی جنگ وظیفه قانونی آن است. با توجه به آن که بسیاری از قوانین معاصر مبتنی بر معاهده حقوق بین‌­المللی بشردوستانه نیز 75 ساله می‌شوند، مانند همیشه مرتبط می­‌مانند. وقتی طرف­‌ها به قانون احترام بگذارند، جان انسان‌­ها نجات یافته، خانواده‌­ها با عزیزان خود در تماس هستند و بازداشت­‌شدگان کرامت انسانی خود را حفظ می­‌کنند. این چیزها کمتر قابل مشاهده بوده یا مورد توجه رسانه‌­ای قرار می­‌گیرد، اما یادآور آن هستند که حقوق بین­‌المللی بشردوستانه به عنوان ترمزی برای رفتار غیرانسانی در جنگ عمل می­‌کند و بدون آنها وضعیت ما بدتر خواهد بود.

حقوق بین­‌المللی بشردوستانه همزمان با واقعیت­‌های جدید جنگ تکامل یافته است

چالش‌های جدیدی مانند جنگ سایبری، سلاح­‌های خودمختار و استفاده از سلاح در فضای ماورای جو در مخاصمات مسلحانه معاصر به واقعیت تبدیل شده است. حقوق بین­‌المللی بشردوستانه با واقعیت‌­های جدید جنگ، تحول فناوری­‌ها و تاکتیک­‌های نظامی و پیشرفت‌­های فناورانه سازگار شده و پیوسته نیز به سازگاری خود ادامه می‌­دهد. شکی نیست که حقوق بین‌­المللی بشردوستانه برای تنظیم استفاده از سلاح‌­های جدید در مخاصمات مسلحانه مرتبط است (همانطور که قبلا استفاده از سلاح‌­های موجود را قاعده‌­مند کرده است).

احترام به حقوق بین‌­المللی بشردوستانه به مردم کمک می­‌کند تا دوباره به زندگی مسالمت‌آمیز با هم بازگردند

مخاصمات مسلحانه خونبار هستند، زندگی­‌ها را تباه می‌­کنند و همیشه رنج و ویرانی وصف‌­ناپذیر ایجاد می‌­کنند. حقوق بین‌­المللی بشردوستانه برای جلوگیری از خشونت بیشتر جنگ و تسهیل بازگشت صلح ایجاد شد. صلح همیشه هدف اصلی کشورهایی بوده است که حقوق بین‌­المللی بشردوستانه را ایجاد کرده­‌اند، و بکارگیری وفادارانه آن در تقویت تلاش‌­ها برای پایان دادن به مخاصمات مسلحانه نقش مهمی دارد.

نیاز به رعایت و اجرا بهتر – مسئولیت دولت‌­ها و طرف­‌های مخاصمات مسلحانه

حتی اگر کنوانسیون‌­های ژنو به طور جهانی تصویب شوند هم، لزوماً به طور جهانی مورد حمایت قرار نمی‌­گیرند. کشورها و طرف‌­های مخاصمه باید الگو باشند. نهایتا، احترام به حقوق بین‌­المللی بشردوستانه مسئله اراده سیاسی است و ما از کشورها می‌­خواهیم که فرهنگ جهانی رعایت حقوق بین‌المللی بشردوستانه را ایجاد کنند. جلوگیری از نقض حقوق بین­‌المللی بشردوستانه با کاشتن بذر احترام به حقوق بین‌المللی بشردوستانه مدت‌­ها قبل از وقوع مخاصمه آغاز می­‌شود و این انتظار مشخص را ایجاد می­‌کند که در صورت وقوع و اگر و یا وقتی جنگ واقع شود قوانین با دقت رعایت شوند.

نقش کمیته بین‌­المللی صلیب سرخ (ICRC)

کمیته بین‌­المللی صلیب سرخ نقشی محوری در ترویج پایبندی به حقوق بین‌­المللی بشردوستانه ایفا می‌­کند و از همه طرف‌­های مخاصمه می‌­خواهد بدون توجه به شرایط، از حقوق بین‌­المللی بشردوستانه پیروی کنند.

کارکنان کمیته بین­‌المللی صلیب سرخ هر روز شاهد اثرات حمایتی حقوق بین‌­المللی بشردوستانه هستند. ما توانایی کار کردن خود (بازدید از بازداشت‌­شدگان، بازگرداندن بقایای انسانی، حمایت از بیمارستان‌­ها، جابجایی آزادانه در هر دو سوی خط مقدم برای کمک به نیازمندان و گفتگوی محرمانه در مورد ادعاهای نقض این حقوق با طرف‌ها) را مدیون اثربخشی حقوق بین‌­المللی بشردوستانه هستیم. ما از هیچ طرفی جانبداری نمی­‌کنیم، بلکه بر کمک به افرادی که رنج می‌­برند، صرف نظر از پیشینه، اعتقادات یا اعمال آنها تمرکز می‌­کنیم.