12 اوت 2023 – 22 مرداد 1402
دوازدهم اوت 1949 در تاریخ جهان روز مهمی است. در این روز نمایندگان تام‌الاختیار حدود شصت دولت، منشورهای بنیادین بشریت یعنی چیزی را که امروز با نام کنوانسیونهای چهارگانه ژنو می‌شناسیم امضا کردند.
کنوانسیونهای ژنو تعهد حیاتی بین‌المللی است برخاسته از نوع رنجی که امروزه در سودان، یمن، اوکراین و سایر مخاصمات در سراسر جهان می‌بینیم. این کنوانسیون‌ها تجسد تعادل عملگرایانه بین نیاز نظامی و ملاحظات بشردوستانه است که پایه‌گذار این التزام اساسی است که با انسان‌ها، حتی در طول مخاصمه مسلحانه، باید برخوردی توأم با انسانیت شود.
کنوانسیونهای 1949 که اکنون اجرا می‌شوند تجسد مدرن حقوق بین‌المللی بشردوستانه و نمود همان ایدئال کمیته بین‌المللی صلیب سرخ است. اکنون که هفتادوچهارسالگی کنوانسیونهای ژنو را گرامی می‌داریم، زمان آنست که در جایگاه یک سازمان به تاریخ خودمان بی‌اندیشیم و مهر تأیید دوباره‌ای بر نسبت ماندگار کنوانسیون‌ها با دینامیک دائماً در حال تغییر مخاصمه بزنیم.
برخاسته از دهشت‌های جنگ
جنگ جهانی دوم همچنان مخاصمه‌ای است که مشخصه‌اش خشونت در ابعادی بی‌سابقه است اما وجه تمایز این مخاصمه صرف خشونت افراطی که جنگجویی بر دیگری روا می‌داشت نبود. بخش اعظم این خشونت غیرنظامیان را هدف قرار می‌داد.
در طول جنگ، بخش زیادی از انرژی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ را فعالیت‌های میدانی‌اش می‌گرفت اما این کمیته در مقام نگهبان حقوق بین‌المللی بشردوستانه، بحث درباره امکان راه‌اندازی مجدد فرایند بازنگری و بسط قانون ژنو در اسرع وقت را کنار نگذاشت.
قانون ژنو را شاید بتوان در یک اصل خلاصه کرد به این ترتیب که «انسان‌های مصدوم و کسانی که نقش مستقیمی در مخاصمات ندارند باید مورد احترام و حمایت بوده و با آنها برخوردی انسانی شود» (ژان پیکتت، نایب رئیس پیشین کمیته بین‌المللی صلیب سرخ)
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در فوریه 1945، حتی قبل از پایان مخاصمات، به دولت‌ها و جمعیت‌های ملی صلیب سرخ قصد خود برای بازنگری در کنوانسیونهای موجود و به تصویب رساندن کنوانسیونهای جدید را اعلام کرد و یک کنفرانس مقدماتی جمعیت‌های ملی صلیب سرخ برای مطالعه کنوانسیونهای حامی قربانیان جنگ در سپتامبر 1945 و پس از آن کنفرانس کارشناسان دولتی (متفقین) را در سال 1947 ترتیب داد.
کارشناسان دولتی از پیشنهادات کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از جمله اعمال کنوانسیون‌ها روی تمام موارد مخاصمات مسلحانه از جمله مخاصمات داخلی حمایت کردند. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ با جسارت حاصل از این حمایت‌ها قصد خود برای تشکیل یک کنفرانس دیپلماتیک دیگر را به اطلاع مقامات سوئیسی رساند.
نمایندگی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در «کنفرانس دیپلماتیک» برای بازنگری در کنوانسیونهای موجود ژنو
کنفرانس دیپلماتیک در حضور نمایندگان 64 کشور که تقریباً شامل تمام دول جهان در آن زمان بود روز 21 آوریل افتتاح شد. پس از چهار ماه مذاکره، کنوانسیون‌ها به امضا و تصویب رسید.
امروزه، کنوانسیونهای ژنو هنوز سنگ بنای حقوق بین‌المللی بشردوستانه معاصرند. این کنوانسیون‌ها دربرگیرنده قواعد پایه‌ای هستند که از اشخاصی حمایت می‌کنند که دخیل در مخاصمات نیستند یا دیگر نقش مستقیمی در آنها ندارند ولی خود را در دستان طرف متخاصم می‌بینند. این کنوانسیون‌ها که مورد توافق همه جهان قرار گرفته اما در سراسر جهان گاهی هم محترم شمرده نمی‌شوند، همچنان همان‌قدر ضروری و نجات‌بخشند که آن زمان بنا بود باشند.
حقوق بین‌المللی بشردوستانه در قرن بیست‌ویکم
حقوق بین‌المللی بشردوستانه محدود به متون حقوقی نیست؛ قدرت آن دقیقاً در شرایط مخاصمه مسلحانه است؛ در واکنش به خشونت جاری در «ساحل صحرا»، افغانستان، سوریه، و صدها موقعیت مخاصمه مسلحانه در سراسر جهان. کنوانسیونهای ژنو هفتادوچهار سال بعد از تصویب همچنان مانند قرن بیستم محلیت دارند. این محلیت را می‌توان در هر کجا که این قانون به‌شکل موثری محترم شمرده می‌شود ملاحظه کرد، جان غیرنظامیان نجات می‌یابد، با بازداشت‌شدگان برخوردی انسانی می‌شود و به بیمارستانی حمله نمی‌شود.
البته درست است که مخاصمات امروز از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون بسیار تغییر کرده‌اند. جنگ شهری، شمار روزافزون گروه‌های مسلح و جنگ مشارکتی باعث ایجاد تنگناهای جدید و دشواری می‌شوند. فناوری‌هایی که به‌سرعت توسعه می‌یابند به ایجاد جبهه‌های جدیدی در فضای مجازی و نیز روش‌های جدید جنگی انجامیده مانند سیستم‌های تسلیحاتی خودکار و فناوری‌های از راه دور.
چالش جمعی ما در کمیته بین‌المللی صلیب سرخ یافتن روش‌هایی برای تضمین احترام بیشتر به حقوق بین‌المللی بشردوستانه درون دینامیک درحال تغییر مخاصمه است.
چشم‌انداز جهانی مخاصمه تغییر کرده است، اما حقوق بین‌المللی بشردوستانه و کاربست‌پذیری کنوانسیونهای ژنو هم تغییر کرده و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در تمام گام‌های این مسیر حاضر بوده و سعی بر تضمین ادامه قابلیت اجرای حقوق بین‌المللی بشردوستانه در واقعیت روی زمین داشته است. کنوانسیون‌ها از زمان تصویب در سال 1949 به این سو با سه پروتکل الحاقی تکامل و توسعه یافته‌اند که در واکنش به تغییرات شیوه جنگ به‌خصوص گسترش جنگ چریکی و رنج فزاینده غیرنظامیان در مخاصمه که تا حدودی به واسطه تحولات فناوری تسلیحاتی است تدوین شده‌اند.
همزمان با تحولات مخاصمه، در مقام سازمانی که با کنشگران دولتی و غیردولتی در جهت ترویج فراگیر و بی‌چون‌وچرا رعایت و اجرای حقوق بین‌المللی بشردوستانه همکاری دارد مسئولیت ما نیز تحولاتی را طی می‌کند. کنوانسیونهای ژنو هفتادوچهار سال پس از تصویب فراتر از یک میراث یا صرفاً چیزی برای بالیدن و گرامیداشت هستند. این کنوانسیون‌ها گواهی هستند بر روح حقوق بین‌المللی بشردوستانه و کار کمیته بین‌المللی صلیب سرخ. و ما هر روز شاهی این هستیم؛ وقتی فرد مجروحی اجازه عبور از ایست بازرسی می‌گیرد، وقتی کودکی در خط مقدم جنگ غذا یا کمک بشردوستانه دیگری دریافت می‌کند یا وقتی شرایط زندگی بازداشت‌شدگان بهبود می‌یابد.
Comments