«حقوق معاهدات» و «حقوق عرفی بین الملل» منابع اصلی حقوق بین المللی حقوق بشردوستانه هستند. معاهدات، مانند کنوانسیون های چهارگانه 1949 ژنو و پروتکل های الحاقی 1977، منابع مکتوبی هستند که دولت ها به طور رسمی قواعد خاصی را بر آن اساس ایجاد می کنند. حقوق عرفی بین الملل از «رویه های عمومی پذیرفته شده به عنوان قانون» مشتق می شود.

منابع اصلی حقوق بین المللی بشردوستانه عبارتند از:

1. معاهدات:

معاهدات، مانند کنوانسیون های چهارگانه 1949 ژنو، و دو پروتکل های الحاقی 1977، کنوانسیون هایی هستند که دولت ها به طور رسمی قوانین خاصی را بر آن اساس ایجاد می کنند. همچنین معاهدات می توانند در قالب پروتکل ها، پیمان ها، توافقنامه ها، و غیره باشند.

قواعد آنها تنها به دولت هایی اعمال می شوند که رضایت خود را برای متعهد بودن به این قوانین ابراز کرده اند.

کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی آنها حاوی مهم ترین قواعد محدود کننده خشونت جنگ هستند. آنها از اشخاصی که در مبارزات مشارکت ندارند (غیرنظامیان، پرسنل درمانی، کارکنان امدادی) و اشخاصی که دیگر توانایی مبارزه ندارند (زخمیان، بیماران، و نیروهای کشتی شکستگان، اسرای جنگی) حمایت می کنند.

کنوانسیون های 1949 ژنو:

کنوانسیون اول ژنو در حین جنگ سربازان زخمی و بیمار در خشکی را مورد حمایت قرار می دهد.
کنوانسیون فعلی چهارمین نسخه از کنوانسیون اولیه 1864 ژنو در خصوص زخمیان و بیماران است که در ابتدا در سال 1906 و سپس در 1929 اصلاح گردید. این کنوانسیون از 64 ماده تشکیل شده است و علاوه بر زخمیان و بیماران ناظر بر حمایت از پرسنل درمانی و مذهبی، واحدها و وسایل نقلیه درمانی نیز می باشد.

این کنوانسیون، همچنین، به نشان های حمایتی اعتبار رسمی می بخشد.

کنوانسیون دوم ژنو در حین جنگ از زخمیان، بیماران و کشتی شکستگان عضو نیروهای مسلح در دریا حمایت می کند.

این کنوانسیون برای تطبیق با اصول کنوانسیون 22 اوت 1864 ژنو درباره جنگ افروزی در دریا جایگزین کنوانسیون 1907 لاهه شد. مفاد آن از نظر ساختار و محتوی با مفاد کنوانسیون اول ژنو بسیار مشابه است. این کنوانسیون مشتمل بر 63 بند است که منحصراً به جنگ در دریا اختصاص دارند. برای مثال این کنوانسیون از کشتی های بیمارستانی حمایت می کند.

کنوانسیون سوم ژنو به اسرای جنگی می پردازد.

این کنوانسیون جایگزین کنوانسیون مرتبط با رفتار با اسرای جنگی 1929 شد و مشتمل بر 143 بند است. در مقایسه با کنوانسیون های اول و دوم ژنو، در این کنوانسیون دسته بندی های اشخاصی که در تعریف اسیر جنگی قرار می گرفتند گسترده تر شد. اماکن و شرایط بازداشت با دقت بیشتری تعریف شدند: به ویژه با توجه به کار اسرای جنگی، منابع مالی آنها، کمک هایی که دریافت می کنند، و روندهای قضایی که علیه آنها پایه گذاری شده اند. این کنوانسیون مقرر می نماید که پس از پایان مخاصمات اسرای جنگی باید بدون فوت وقت آزاد شده و به کشورشان بازگردانده شوند.

کنوانسیون چهارم ژنو ناظر بر حمایت از غیرنظامیان، شامل آنهایی که در مناطق تحت اشغال هستند می باشد.

این کنوانسیون متشکل از 159 بند بوده و شامل بخش کوتاهی است که به طور گسترده به حمایت از افراد در برابر پیامدهای خاص ناشی از جنگ می پردازد؛ هرچند، نحوه هدایت مخاصمات در این بخش مورد بحث قرار نمی گیرد. بیشتر این کنوانسیون به وضعیت و رفتار با اشخاص مورد حمایت، تمایز میان وضعیت بیگانگان در سرزمین های تحت کنترل یکی از طرفین درگیری و وضعیت غیرنظامیان در سرزمین اشغال شده می پردازد. این کنوانسیون وظایف قدرت اشغالگر در خصوص غیرنظامیان را تصریح کرده و شامل جزئیاتی راجع به امداد بشردوستانه برای اشخاصی که در سرزمین های تحت اشغال هستند می باشد. به علاوه این کنوانسیون حاوی یک رژیم خاص درباره رفتار با زندانیان غیرنظامی است.

پروتکل های الحاقی:

طی دو دهه پس از تصویب کنوانسیون های ژنو، درگیری های مسلحانه غیربین المللی و جنگ های آزادی ملی تکرر بیشتری یافت.

در پاسخ، در سال 1977 دو پروتکل الحاقی به کنوانسیون های 1949 ژنو تصویب شدند.
آنها حمایت از قربانیان درگیری های مسلحانه بین المللی (پروتکل الحاقی اول) و غیر بین المللی (پروتکل الحاقی دوم) را تقویت نموده و بر نحوه جنگیدن در نبرد محدودیت اعمال می کنند.

پروتکل الحاقی دوم اولین معاهده بین المللی بود که منحصراً به شرایط درگیری مسلحانه غیرنظامی پرداخت.

در سال 2005، پروتکل الحاقی سومی نیز برای کنوانسیون های 1949 ژنو به تصویب رسید؛ این پروتکل نشان دیگری، کریستال قرمز، را ایجاد کرد که وضعیت بین المللی مشابهی همچون صلیب سرخ و هلال احمر دارد.

2. حقوق بین الملل عرفی:

حقوق بین الملل عرفی از قواعدی تشکیل شده که به عنوان «رویه های عمومی پذیرفته شده به عنوان قانون» در نظر گرفته می شوند و مستقل از حقوق معاهدات وجود دارند. حقوق بین المللی بشردوستانه عرفی در مخاصمات مسلحانه امروز از اهمیت خاصی برخوردار است چراکه این حقوق خلاً باقی مانده از حقوق معاهدات در خصوص مخاصمات بین المللی و غیر بین المللی را پر کرده و بدین شکل حمایت ارائه شده به قربانیان را تقویت می کند.

حقوق بین الملل متشکل از حقوق معاهدات و همچنین قواعدی است که به حقوق بین الملل عرفی شهرت دارد. معاهدات قراردادهای مکتوبی هستند که دولت ها از آن طریق قوانین مشخصی را ایجاد می کنند. از طرف دیگر، حقوق بین الملل عرفی مکتوب نبوده و از «رویه های عمومی پذیرفته شده به عنوان قانون» مشتق می شود. قوانین عرفی منعکس کننده رویه های بکارگرفته شده توسط دولت ها هستند؛ همچنین، جامعه جهانی باید مدنظر داشته باشد که برای ورود به یک رویه الزام حقوقی وجود دارد.

حقوق بین المللی بشردوستانه عرفی به دو دلیل عمده در مخاصمات مسلحانه امروزه نیز ربط دارد. اولین دلیل آن است که بسیاری از دولت ها با وجودیکه حقوق معاهدات که از اهمیت بسیاری برخوردار است را به تصویب نرسانده اند، ملزم به رعایت حقوق عرفی باقی می مانند.

دلیل دوم ضعف نسبی حقوق معاهدات در خصوص درگیری های مسلحانه غیر بین المللی است؛ درگیری هایی که گروه های مسلح در آنها شرکت داشته و معمولاً در داخل مرزهای یک کشور واقع می گردند. تحقیقاتی که در سال 2005 توسط کمیتۀ بین المللی صلیب سرخ منتشر گردید نشان داد که چارچوب حقوقی حاکم بر مخاصمات مسلحانه داخلی از منظر حقوق بین الملل عرفی به مراتب مفصل تر تشریح شده تا از منظر حقوق معاهدات. از آنجایی که بیشتر درگیری های مسلحانۀ امروز از نوع غیر بین المللی هستند این نکته از اهمیت خاصی برخوردار است.