حمله به اماکن فرهنگی چیزی فراتر از نابود کردن آجر و چوب است. حمله به اماکن فرهنگی حمله به هویت، حافظه و آیندۀ نوع بشر است.

چرا در هنگام جنگ، باید نگران حمله به اموال فرهنگی باشیم؟

آثار جنگ و مخاصمه معمولاً بسیار فراتر از تراژدی‌های ملموس و مستقیم جنگ که اغلب با آن‌ها آشنایی داریم حس می‌شوند. اموال فرهنگی که می‌تواند شامل موزه‌ها، بناهای تاریخی، یا اماکن باستانی باشد، بخشی از هویت انسان‌ها است. حمله به اماکن فرهنگی چیزی فراتر از نابود کردن آجر و چوب است. حمله به اماکن فرهنگی حمله به هویت، حافظه و آیندۀ نوع بشر است.

اما این فقط کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ نیست که دغدغۀ حفاظت از اموال فرهنگی را در جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه دارد؛ این چیزی است که مردم به ما می‌گویند که برایشان اهمیت دارد. در سال 2016 میلادی برابر با 1395 خورشیدی، ما از 17هزار نفر در 16 کشور مختلف پرسیدیم که نظرشان در مورد قوانین جنگ و حمله به اماکن مذهبی، تاریخی و بناهای یادبود در هنگام جنگ چیست. به طور متوسط حدود 72% از سوال‌شوندگان پاسخ دادند که به باور آن‌ها این کار، کاری غلط است.

جالب توجه اینکه در کشورهایی که درگیر جنگ بودند این درصد بالاتر و چیزی حدود 84% بود. این پژوهش نشان می‌دهد که خواست مردم احترام و حفاظت از اموال تاریخی است و با نظر و عمل برخی دولت‌ها و گروه‌های مسلح متفاوت است.

به ظن مردم، سرقت و ویران نمودن اموال فرهنگی غلط است و نباید ادامه یابد.

گرچه تخریب و سرقت اموال فرهنگی همچنان بخشی از جنگ‌های امروزه هستند، اما نتیج این نظرسنجی و همچنین ملاحظات کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ در میدان‌های عملیاتی و جنگ به وضوح نشان می‌دهد که مردم متوجه اشتباه بودن این کار بوده و با ادامه یافتن آن مخالف هستند.

نشان مشخص‌کنندۀ اموال فرهنگی روبروی شهر تایر، لبنان، سال 2007

اموال فرهنگی چه هستند و چگونه تعریف می‌شوند؟

بر اساس قوانین جنگ یا همان حقوق بین‌المللی بشردوستانه (IHL)، هر مایملک قابل جابجایی یا غیرقابل جابجایی که دارای اهمیت زیادی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی انسان‌ها باشد اموال فرهنگی به حساب می‌آید. این می‌تواند به عنوان مثال شامل ساختمان‌های دارای ارزش معماری و یا تاریخی، سایت‌های باستان‌شناسی، آثار هنری و یا کتاب‌ها باشد.

اموال در صورتی اموال فرهنگی به حساب می‌آیند که دارای ارزش خاصی باشند. یعنی هر کلیسا یا مسجد یا ساختمانی جزء اموال فرهنگی محسوب نمی‌شود، گرچه حتی در آن صورت نیز همچنان تحت قانون بین‌المللی بشردوستانه به عنوان اهداف غیرنظامی مورد حمایت قرار می‌گیرند. گرچه، این نیز درست است که پروسۀ ارزشگذاری کردن روی مکان‌ها یا اموال فرهنگی می‌تواند بسیار سخت و حتی بحث‌برانگیز باشد.

بازار قدیمی شهر حلب، سوریه، سال‌های 2005 و 2017

قانون در مورد حفاظت از اموال فرهنگی در جنگ چه می‌گوید؟

قوانین جنگ یا همان IHL طرفین درگیری‌ها را مکلف به حفاظت و احترام به اموال فرهنگی می‌کند.

بر اساس حقوق بین‌المللی بشردوستانه، حمله به اموال فرهنگی یا استفاده از آن‌ها برای مقاصد نظامی ممنوع است، مگر اینکه ضرورت نظامی قطعی وجود داشته باشد.

علاوه بر این طرفین درگیری‌ها نباید اقدام به اشغال، ویرانی یا آسیب عمدی به اموال و اماکن فرهنگی نموده و موظفند از سرقت، غارت یا خراب‌کاری علیه این اموال و اماکن جلوگیری کنند.

به منظور رعایت قوانین کلی مربوط به هدایت درگیری‌ها، طرفین درگیری‌ها باید توجه خاصی به جلوگیری از آسیب رساندن به اموال فرهنگی در هنگام عملیات جنگی داشته باشند. زیرا حتی آسیب تصادفی به اموال فرهنگی به معنی این است که مردم و جوامع بخشی از هویت خود را از دست می‌دهند.

حمایت‌های قانونی از اموال فرهنگی در مخاصمات مسلحانه در معاهدات بین‌المللی و قوانین عرفی منعکس شده‌اند، از جمله در کنوانسیون 1945 لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمات مسلحانه و دو پروتکل آن و نیز پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون‌های 1949 ژنو.

یک ساختمان قدیمی و باستانی در نزدیکی ارگ حلب، سوریه

برای حفاظت از اموال فرهنگی در هنگام درگیری‌های مسلحانه چه می‌شود کرد؟

حفاظت و احترام به اموال فرهنگی برای بازسازی جوامع پس از پایان مخاصمات مسلحانه ضروری است. این کار به حفظ کرامت قربانیان، جوامع محلی و جوامع در مقیاس بزرگتر در درازمدت منتهی خواهد شد. اموال فرهنگی می‌توانند باعث افزایش تاب‌آوری و کمک به جوامع پس از پایان یافتن مخاصمات شوند.

جامعۀ بین‌المللی وظیفۀ حفاظت از جان و کرامت انسانی غیرنظامیان در هنگام جنگ و مخاصمات مسلحانه را به کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ سپرده است.

این سازمان هر روزه کشورهای بیشتری را تشویق به پیوستن به معاهدات و توافقات بین‌المللی برای حفاظت از اموال فرهنگی می‌کند تا به این ترتیب برای حفاظت از اموال فرهنگی در معرض خطر در مخاصمات مسلحانه تلاش کرده باشد. این معاهدات بسیار مشخص هستند اما بسیاری از مفاد و مقررات آن‌ها برای پیاده‌سازی بهتر نیاز دارند در قوانین داخلی کشورها ادغام شوند. کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ سال‌های بسیاری است که به کشورها در جهت تصویب و بومی‌سازی این معاهدات بین‌المللی، از طریق انتشار اسناد راهنمایی همچون model law و ratification kit و factsheet کمک کرده است.

در سال 2016 کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ تفاهمنامه‌ای با سازمان یونسکو به امضا رساند که به موجب آن همکاری‌های بیشتری در زمنیۀ حفاظت از اموال فرهنگی به عمل برسد. این اولین تفاهمنامه از نوع خودش است که میان دو سازمان به امضا می‌رسد. این تفاهمنامه هر دو سازمان را متعهد به همکاری در راستای تصویب بیشتر اسناد بین‌المللی مربوطه، فراهم آوردن توصیه‌های تخصصی، فعالیت در راستای افزایش آگاهی و ایجاد ظرفیت و هماهنگی اقدامات آن‌ها برای حفاظت از اموال فرهنگی‌ای که در هنگام جنگ و مخاصمات مسلحانه در خطر هستند می‌کند.

نشان مخصوص و متمایزکنندۀ اموال فرهنگی تحت کنوانسیون 1954 لاهه