دسترسی به آب یک حق اساسی است که در قوانین بین‌المللی تصریح شده است، اما ۳۳ میلیون نفر در افغانستان با کمبود آب مواجه‌اند. این کشور تحت تأثیر ترکیبی چهار دهه درگیری مسلحانه و تغییرات اقلیمی قرار دارد که چالش‌های بزرگی را برای تأمین امنیت آب ایجاد کرده است. در حالی که تلاش‌هایی برای بهبود دسترسی به آب انجام شده، وضعیت همچنان بحرانی است، به ویژه در مناطق روستایی افغانستان. با ذوب شدن یخچال‌های طبیعی و فرسایش زیرساخت‌های آبی در سراسر جهان، از جمله افغانستان، روز جهانی آب امسال بر ضرورت حفظ یخچال‌های طبیعی و نیاز به افزایش تاب‌آوری اقلیمی و مدیریت بهتر منابع آب مهم میباشد.
بحران آب در افغانستان
بخش قابل توجهی از آب شیرین افغانستان از ذخایر برفی و آب حاصل از ذوب شدن یخچال‌های طبیعی تأمین می‌شود. این منبع حیاتی برای آشامیدن، آبیاری و تولید برق آبی اهمیت فراوانی دارد. اما تأثیرات فزاینده ذوب شدن یخچال‌های طبیعی، منابع آب شکننده افغانستان را با خطرات جدی مواجه کرده است. وابستگی شدید کشور به آب شیرین ناشی از برف‌های فصلی و ذوب شدن یخچال‌های طبیعی نیز به این معناست که افغانستان به‌رغم سهم اندک خود در انتشار کاربن جهانی، به‌طور نامتناسبی از تغییرات اقلیمی آسیب می‌بیند.
افغانستان در سال‌های اخیر با خشکسالی‌های شدید و رو به افزایش روبه‌رو بوده است که باعث کاهش منابع آبی برای آشامیدن، کشاورزی و مالداری شده است. با الگوهای نامنظم بارندگی و افزایش دمای هوا، بسیاری از منابع سنتی آب در حال خشک شدن هستند و جوامع برای یافتن راه‌حل‌های جایگزین با مشکلات زیادی مواجه‌اند.
شفیق‌الله همکار از ناحیه ۵ شهر کابل می‌گوید “چاه‌های عمیق ما به طور کامل خشک شده‌اند زیرا در چند سال اخیر برف و باران بسیار کم بوده است. کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی ما را مجبور ساخته که برای تأمین نیازهای اساسی خود به تانکرهای آب وابسته باشیم. این یک چالش بزرگ برای ما در شهر است.” برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد مردم افغانستان به آب کافی و سالم دسترسی ندارند، و این وضعیت در مناطق روستایی وخیم‌تر است، جایی که مردم اغلب به آب‌های سطحی تصفیه‌نشده متکی هستند که منجر به شیوع بیماری‌های منتقله از آب مانند وبا و اسهال می‌شود.
مارتین دی بوئر، رئیس برنامه‌ها و پیشگیری آی سی آر سی، در این باره گفت:
“برای میلیون‌ها افغان که هم‌اکنون با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند و در شرایط وخیم انسانی زندگی می‌کنند، فعالیت‌های اساسی مانند تأمین آب آشامیدنی، پخت‌وپز و آبیاری محصولات کشاورزی اغلب غیرممکن است. این امر تأثیر ویرانگری بر سلامت مردم و دسترسی به غذا دارد و همچنین مانعی برای توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شود.”
کمبود زیرساخت‌های مناسب از جمله سیستم‌های تأمین آب، سدها و شبکه‌های آبیاری، چالش‌های جوامع در دسترسی به آب را تشدید می‌کند. آی سی آر سی نقش مهمی در حمایت از جوامع و کمک به مقامات محلی در بهبود و مدیریت منابع آبی ایفا می‌کند.
تلاش‌ها و ابتکارات
در سال ۲۰۲۴، تلاش‌های انجام‌شده در مناطق شهری مانند کابل، هرات، فیض‌آباد، قندهار، میمنه، خوست، کندز و شیندند باعث شد که بیش از ۱.۱۲ میلیون نفر به آب آشامیدنی سالم‌تری دسترسی پیدا کنند. این دستاورد نتیجه فعالیت‌های آی سی آر سی در بازسازی زیرساخت‌های آبی و حمایت از منابع پایدار انرژی بوده است.
در مناطق روستایی ولایت‌های پکتیا و کندز، حدود ۲۶۰,۰۰۰ نفر از طریق ترمیم ۱,۳۱۵ پمپ دستی به آب سالم دسترسی پیدا کردند.
در ولایت پروان، تیم‌های آی سی آر سی با همکاری جمعیت هلال احمر افغانی ۱,۸۹۰ فیلتر بایو-سند را میان خانواده‌های ۲۶ روستا توزیع کردند و همچنین در ولسوالی جبل‌السراج آموزش‌های بهداشتی ارائه دادند. این اقدامات مستقیماً ۱۷,۳۱۲ نفر را بهره‌مند کرد و دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی را بهبود بخشید. این اقدامات نه‌تنها امنیت آبی جامعه را افزایش داد بلکه تأثیر مثبتی بر سلامت عمومی مردم داشت.
محمد کاظم، که خانواده‌اش پیش‌تر به منابع ناامن آب متکی بودند، یک فیلتر بایو-سند دریافت کرد. (عکس: آی سی آر سی/محمد مسعود صمیمی)
“ما از آب رودخانه استفاده می‌کردیم که سالم نبود. کودکان و خود ما به بیماری‌های مختلفی مانند اسهال مبتلا می‌شدیم. اکنون از این فیلتر استفاده خواهیم کرد که می‌تواند آلودگی‌ها را از آب حذف کند و برای سلامتی ما مفید باشد.”
ایستگاه پمپ آب در ولسوالی بگرامی کابل (عکس: آی سی آر سی)
در کابل، آی سی آر سی ظرفیت عملیاتی ایستگاه پمپ آب بگرامی را بهبود بخشید و تأمین پایدار آب را برای ۲۵,۰۰۰ خانوار (حدود ۲۵۰,۰۰۰ نفر) تضمین کرد. این اقدام از طریق تأمین چهار پمپ تقویتی (سه پمپ اصلی و یک پمپ ذخیره) و افزایش قابلیت اطمینان و کارایی عملیاتی ایستگاه انجام شد. چنین بهبودهایی برای حفظ عرضه مداوم آب، کاهش خطر کمبود و حمایت از جمعیت رو به رشد شهری ضروری است.
نصب لوله‌های جدید انتقال آب در کندز (عکس: آی سی آر سی)
در ولایت شمالی کندز، آی سی آر سی با ارتقای یک چاه عمیق، ظرفیت تولید آب را برای بیش از ۱۰,۵۰۰ نفر افزایش داد. این پروژه شامل ساخت یک مرکز آب، نصب یک پمپ آب و اتصال این مرکز به شبکه برق بود. همچنین، یک لوله انتقال آب ۵۰۰ متری جدید نصب شد که اهمیت نوسازی زیرساخت‌ها را برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد و تقویت تاب‌آوری جامعه نشان می‌دهد.
نصب لوله‌های جدید HDPE در شهر قندهار (عکس: آی سی آر سی)
در جنوب کشور، آی سی آر سی شبکه تأمین آب ناحیه نهم و ساحه الف شهر قندهار را با تعویض و نصب ۱,۵۰۰ متر لوله پلی‌اتیلن (HDPE) و شش شیردان کنترلی بهبود بخشید. این اقدامات، دسترسی پایدار به آب را برای حدود ۵۰,۰۰۰ نفر تضمین می‌کند و نه‌تنها توزیع آب را بهبود می‌بخشد، بلکه به پایداری و کارایی تأمین کلی سیستم آب کمک می‌کند.
راه پیش رو
دسترسی به آب سالم یکی از مسائل حیاتی در افغانستان است که بر سلامت عمومی، امنیت غذایی و ثبات اقتصادی تأثیر می‌گذارد. برای دستیابی به راه‌حل‌های درازمدت، سرمایه‌گذاری پایدار، همکاری‌های بین‌المللی و حکومتداری قوی ضروری است. بدون اقدامات فوری، میلیون‌ها افغان همچنان با کمبود آب دست‌وپنجه نرم خواهند کرد، که سلامت و امنیت غذایی آن‌ها را به خطر می‌اندازد.
ورونیک وبر اوویدو پینتو در این باره گفت:
“افغانستان حدود ۸۰ درصد از آب شیرین خود را از ذوب یخچال‌های طبیعی و برف‌های فصلی تأمین می‌کند، اما تسریع روند ذوب یخچال‌ها در اثر تغییرات اقلیمی، دسترسی دارزمدت به آب آشامیدنی، آبیاری و تولید انرژی را تهدید می‌کند. با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش رویدادهای شدید جوی، اقدام فوری برای حفظ منابع آبی افغانستان ضروری است. سرمایه‌گذاری در مدیریت مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی برای محافظت از منابع آب شیرین کشور، گسترش دسترسی به سیستم‌های آبیاری پایدار و افزایش آمادگی در برابر بلایای طبیعی مانند سیل و خشکسالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.”