یکی از کار های زندگی روزمره عمر هفت ساله رفتن با برادر و دوستانش به مزارع اطراف خانه شان در ولسوالی خاک جبار کابل برای جمع آوری علوفه بود. او کار خود را خوب میدانست و میتوانست به خوبی راه خود را در مزارع اطراف بیابد. اما همه چیز برایش در ۴ مه ۲۰۲۳ تغییر کرد.

عمر به درستی به یاد ندارد چه اتفاق افتاد اما یک شی عجیب در مزرعه توجه پسر ها را به خود جلب کرد. قبل از آنکه بفهمند آن چه است، منفجر شد و برادر ۹ ساله او را کشت و دیگران را به شدت مجروح ساخت. عمر پای راست خود را از دست داد و زخم های عمیقی در ناحیه شکم برداشت.

یک تهدید مداوم

سلاح های منفجر ناشده و به جا مانده تهدید واقعی و دایمی برای افراد ملکی است که بعد از چند دهه جنگ در افغانستان دوباره به خانه هایشان برمیگردند. اگر چه ج کاهش یافته است، اما زندگی مردم همچنان مختل میگردد چون مساعی جهت پاکسازی سازی ماین ها و سایر سلاح های منفجر ناشده کاملا موفقیت آمیز نبوده است. این امر منجر به افزایش تلفات از ماه اگست ۲۰۲۱ شده است. اطفال مخصوصا در معرض جراحات کشنده یا تغییر دهنده زندگی استند زیرا به طور ناخواسته روی ماین ها قدم میگذارند یا سلاح های منفجر ناشده را که نزدیک ساحات زندگی، بازی یا ساحات که کار های خانه را انجام میدهند برمیدارند.

کمیته بین المللی صلیب سرخ (آی سی آر سی) به نیاز فوری برای تلاش های بیشتر جهت رسیدگی به موضوع آلودگی سلاح ها تاکید نموده و ابراز داشته است که از ماه جنوری سال ۲۰۲۲ الی جون سال ۲۰۲۳ ، ۶۴۰ کودک در ۵۴۱ حادثه انفجار ماین و بقایای مهمات کشته و یا زخمی شده اند. این ارقام ۶۰ فیصد مجموع تلفات افراد ملکی (۱۰۹۲ تن) در اثر انفجارات سلاح های منفجر ناشده است.

عمر و پدرش در مرکز بازتوانی فزیکی آی سی آر سی در شهر کابل. (تصویر: محمد مسعود صمیمی/آی سی آر سی)

زندگی در وضعیت دشوار

وکیل، پدر عمر میگوید، ”کودکان محله ما معمولا از مزارع اطراف برای مواشی علوفه جمع آوری میکنند. به تاریخ ۴ می، هنگامی که آنها به مزارع رفتند، یک شی فلزی عجیب را دیدند. آنها ممکن به آن دست زده باشند یا آنرا پرتاب کرده باشند و باعث انفجار شده باشد. “ وکیل میگوید که این خبر را برایش مقامات محلی داد. او علاوه نمود، ”مجبور بودم ابتدا بروم یکی از فرزندانم را دفن کنم و بعد به شفاخانه ای در کابل برای دیدن فرزند دیگرم بروم که شدیدا مجروح شده بود.“

وکیل در کنار عمر که بعد از حادثه دردناک بسیار ساکت شده نشسته و میگوید که پسرش بازی کریکت را بسیار دوست داشت و اخیرا در یکی از مکاتب ابتدایه نیز شامل شده بود. وکیل میگوید، ”عمر آرزو داشت دوکتور یا انجنیر شود. اگر چه حادثه مذکور زندگی را برایش به طور قابل توجهی مشکل تر ساخته است، اما مطمین هستم که او میتواند پس از دریافت عضو مصنوعی به اهداف خود برسد. او برای استقامت در مبارزات پیش رو به کمک ضرورت دارد.“

این نقشه افغانستان نشان دهنده ارقام و موقعیت های حوادث مربوط به انفجار ماین ها و سلاح های منفجر ناشده از جنوری ۲۰۲۲ الی مارچ ۲۰۲۳. (گرافیک: آی سی آر سی)

محمد داود، فزیوتراپست مرکز بازتوانی فزیکی که عمر در آن تحت تداوی قرار دارد، میتواند با آسیبی که ممکن است کودک تجربه کند ارتباط برقرار کند. داود یکی از افراد دارای معلولیت است (۹۰ فیصد کارمندان این مراکز دارای معلولیت استند) که در پروگرام بازتوانی فزیکی آی سی آر سی کار میکند. داود با بیان سفر خود از تروما تا وضعیت فعلی میگوید، ”کودکان که اعضای بدن شان را از دست میدهند، آسیب های عمیقی را متحمل میشوند. در سال ۱۹۹۲، من ۱۷ ساله بودم که با رفیق هایم فوتبال بازی میکردم که انفجار رخ داد و من یک پایم را از دست دادم. از نظر روانی رنج زیادی متحمل شدم و فکر میکردم که زندگی ام به پایان رسیده است. “ اما در چند دهه گذشته که به افرادی مانند خودش کمک کرده دوباره با پروستسس راه بروند میگوید، ”حال خوشحال استم که میتوانم به قربانیان ماین ها و سلاح های منفجر ناشده کمک کنم. “

عدم آگاهی یک مشکل عمده است

محمد ناصر حیدری، متخصص خنثی سازی مهمات در آی سی آر سی، توضیح میدهد  که چرا افراد ملکی، مخصوصا کودکان قربانیان اصلی حوادث مربوط به ماین ها و مهمات منفجر ناشده استند. او میگوید، ” ساحات که در ۴۰ سال گذشته به حیث مراکز نظامی مورد استفاده قرار میگرفتند یا منازعات مسلحانه در آنها رخ داده است، آلوده به سلاح های به جا مانده یا منفجر ناشده است. اکنون از آنجایی که منازعات به میزان قابل ملاحظه ای کاهش یافته است، کسانی که در جریان منازعات مسلحانه از خانه های خود فرار کرده بودند بازمیگردند و آنها میتوانند به ساحات سفر کنند که در گذشته غیر قابل دسترسی بوده و در نتیجه در معرض خطرات بیشتر مهمات منفجر ناشده قرار میگیرند.“

حیدری علاوه نمود که عدم آگاهی در مورد اشیای منفجره ناشناخته مشکل بزرگ است. او میگوید، ”آی سی آر سی پروگرام برای بلند بردن آگاهی عامه در مورد خطرات ماین ها و مهمات منفجر ناشده دارد. ما این پروگرام را به طور مستقلانه و همچنان با مشارکت جمعیت هلال احمر افغانی با سازماندهی آموزش برای رضا کاران، جمع آوری معلومات در مورد حوادث، توزیع مواد آموزشی و معلوماتی و فراهم سازی کمک های نقدی به خانواده های آسیب دیده برای پوشش مصارف پیش بینی نشده مانند مصارف صحی و تدفین به پیش میبریم.“

محمد داود، سوپروایزر فزیوتراپست ها در مرکز بازتوانی فزیکی آی سی آر سی در کابل. (تصویر: محمد مسعود صمیمی/آی سی آر سی)

به تعقیب تغیر مقامات در افغانستان، بیشتر کشور ها و سازمان های اعانه دهنده کمک های مالی خود را متوقف ساختند. کاهش چشمگیر منابع و اعانه ها تاثیر به سزایی بر تلاش ها برای پاکسازی ماین ها و مهمات منفجر ناشده دارد. با این حال، هنوز هم نیاز مبرم به کمک های مالی و تخنیکی جامعه بین المللی وجود دارد تا تلفات بشری ناشی از سلاح های منفجر ناشده کاهش یابد.