حقوق داخلی و حقوق بشر هر دو به تمامی انواع خشونت اعمال پذیراند، در حالی که حقوق بین المللی بشردوستانه تنها به شرایطی اعمال پذیر است که به سطح درگیری مسلحانه برسند.

در اینجا ذکر این نکته لازم است که واژگان «درگیری مسلحانه» و «جنگ» معمولاً به جای یکدیگر به کار برده می شوند اما در حقوق بین المللی بشردوستانه عبارت «درگیری مسلحانه» به دلیل دامنه گسترده تری که دارد ارجحیت دارد. می توان گفت وضعیت درگیری مسلحانه هنگامی وجود دارد که دو دولت مخالف به نیروی مسلح متوسل می شوند حتی هنگامی که هیچگونه اعلان رسمی جنگ هم اتفاق نیفتاده باشد یا حتی هنگامی که طرفین درگیر در مخاصمات این حقیقت که در وضعیت درگیری مسلحانه هستند را تأیید نکنند.

حقوق بین المللی بشردوستانه میان دو نوع از درگیری های مسلحانه نیز تمایز قائل می شود:
درگیری مسلحانه بین المللی و درگیری مسلحانه غیر بین المللی.

مجموعه قواعد مختلف حقوق بین المللی بشردوستانه در شرایط مختلف درگیری مسلحانه بکار می رود.

در حین درگیری های مسلحانه بین المللی، هر چهار کنوانسیون 1949 ژنو به همراه پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون های ژنو (پروتکل الحاقی اول 8 ژوئن 1977) اعمال می شوند.

کنوانسیون های چهارگانه ژنو عبارتند از:
– کنوانسیون اول، حمایت از زخمیان و بیماران نیروهای مسلح در میدان نبرد؛
– کنوانسیون دوم، حمایت از زخمیان، بیماران، و کشتی شکستگان عضو نیروهای مسلح در دریا؛
– کنوانسیون سوم، حمایت از اسرای جنگی؛
– کنوانسیون چهارم، حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ.

می توان گفت که یک درگیری مسلحانه بین المللی زمانی حادث شده است که فارغ از دلایل یا شدت مقابله، یک یا چند دولت در رویارویی علیه دولت دیگری به نیروی مسلح متوسل شده اند. در این صورت نیازی به اعلان رسمی جنگ یا اعتراف به چنین شرایطی وجود ندارد. برای مثال، ممکن است حتی اگر یکی از طرفین متخاصم دولت طرف روبرو را برسمیت نشناسد یک درگیری مسلحانه بین المللی وجود داشته باشد. به علاوه، پروتکل الحاقی اول تعریف درگیری مسلحانه بین المللی را گسترش می دهد تا درگیری های مسلحانه ای که طی آنها مردم در مبارزه برای حق خود در تعیین سرنوشتشان علیه سلطه استعماری، اشغال بیگانه یا رژیم های نژادپرست مبارزه می کنند را نیز شامل شود.

یک درگیری مسلحانه بین المللی هنگامی اتفاق می افتد که هرگونه استفاده از زور میان دو یا چند دولت وجود داشته باشد، در حالی که خاک یک کشور هنگامی «اشغال شده» تلقی می گردد که دولت دیگری کنترل مؤثر بر تمامی یا بخشی از آن را داشته باشد.

از طرف دیگر، در حین یک درگیری مسلحانه غیر بین المللی، بند 3 مشترک کنوانسیون های چهارگانه ژنو در تمامی شرایط بکار می رود.

پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیون های ژنو (پروتکل الحاقی 2)، که بند 3 مشترک را بیشتر توسعه داده و تصریح نموده و کامل می کند، هنگامی بکار می رود که یک یا چند گروه مسلح غیر دولتی که با نیروهای مسلح یک کشور مقابله می کنند، کنترل بخشی از خاک دولت مذکور را بدست گیرند که امکان هدایت عملیات نظامی را در اختیار آنها قرار می دهد.

در هر دو شرایط، مفاد مربوطه حقوق بین المللی بشردوستانه عرفی کاربرد دارد.

برای جمع بندی، حقوق بین المللی بشردوستانه تنها در شرایط درگیری مسلحانه میان دولت ها یا شرایطی که به سطح درگیری مسلحانه غیر بین المللی (حداقل سطح شدت درگیری، و میان نیروهای مسلح سازماندهی شده) رسیده باشند کاربرد دارد.